Hijauan Makanan Ternak, Rumput Lapangan
Rumput lapangan identik atau sering disamakan dengan rumput di padang penggembalaan. Jika di desa-desa, peternak sapi lokal sangat mengandalkan keberadaan rumput lapangan untuk memenuhi kebutuhan hijauan pakan untuk ternak sapi lokalnya. Rumput lapangan juga sering dimanfaatkan sebagai pakan domba dan juga kambing, meskipun untuk kambing lebih banyak digunakan "ramban" atau daun-daunan sebagai hijauan utamanya.
Bagaimana kandungan gizi rumput lapangan sebagai pakan ternak?
Ternyata kandungan nutrisi yang terdapat pada rumput lapangan adalah seperti tabel dibawah ini:
Dari tabel kandungan nutrisi rumput lapangan terlihat bahwa rumput lapangan adalah sumber serat yang bagus untuk ternak. Sementara untuk kandungan proteinnya hijauan yang berupa rumput lapangan ini termasuk rendah.
Dari data kandungan gizi tersebut juga terlihat jika peternak lokal hanya mengandalkan rumput lapangan saja sebagai pakan utama sapinya maka pertumbuhan sapinya akan sangat lambat. Untuk mempercepat pertumbuhan ternak sapi lokalnya, peternak sapi lokal harus memberikan pakan tambahan yang berupa konsentrat. Pemberian pakan konsentrat dimaksudkan untuk memenuhi kebutuhan gizi sapi yang belum tercukupi dari rumput lapangan.
Berapa perbandingan yang tepat untuk pemberian pakan sapi antara rumput lapangan dan konsentrat? Perbandingan yang dianjurkan antara rumput lapangan dengan konsentrat adalah 70% : 30%, artinya pemberian pakan sapi yang baik berupa hijauan (rumput lapangan) 70% ditambah dengan konsentrat sebanyak 30%.
Rumput lapangan identik atau sering disamakan dengan rumput di padang penggembalaan. Jika di desa-desa, peternak sapi lokal sangat mengandalkan keberadaan rumput lapangan untuk memenuhi kebutuhan hijauan pakan untuk ternak sapi lokalnya. Rumput lapangan juga sering dimanfaatkan sebagai pakan domba dan juga kambing, meskipun untuk kambing lebih banyak digunakan "ramban" atau daun-daunan sebagai hijauan utamanya.
Bagaimana kandungan gizi rumput lapangan sebagai pakan ternak?
Ternyata kandungan nutrisi yang terdapat pada rumput lapangan adalah seperti tabel dibawah ini:
Nama | BK | PK | LK | Abu | SK | BETN | Ca | P |
Rumput Lapang | 22,97 % | 8,59 % | 6,93 % | 8,38 % | 36,38 % | 48,31% | 0,30 % | 0,12 % |
Dari tabel kandungan nutrisi rumput lapangan terlihat bahwa rumput lapangan adalah sumber serat yang bagus untuk ternak. Sementara untuk kandungan proteinnya hijauan yang berupa rumput lapangan ini termasuk rendah.
Dari data kandungan gizi tersebut juga terlihat jika peternak lokal hanya mengandalkan rumput lapangan saja sebagai pakan utama sapinya maka pertumbuhan sapinya akan sangat lambat. Untuk mempercepat pertumbuhan ternak sapi lokalnya, peternak sapi lokal harus memberikan pakan tambahan yang berupa konsentrat. Pemberian pakan konsentrat dimaksudkan untuk memenuhi kebutuhan gizi sapi yang belum tercukupi dari rumput lapangan.
Berapa perbandingan yang tepat untuk pemberian pakan sapi antara rumput lapangan dan konsentrat? Perbandingan yang dianjurkan antara rumput lapangan dengan konsentrat adalah 70% : 30%, artinya pemberian pakan sapi yang baik berupa hijauan (rumput lapangan) 70% ditambah dengan konsentrat sebanyak 30%.
Kandungan Nutrisi (Analisa Proksimat) Berbagai Bahan Pakan dan Makanan
(Kanisius, 1979)
No
|
Nama
Bahan
|
B.K.
(%)
|
PrK.
(%)
|
S.K.
(%)
|
Lemak
(%)
|
Abu
(%)
|
BETN
(%)
|
Ca
(%)
|
P
(%)
|
Hijauan
|
|||||||||
1.
|
Rumput gajah
|
18,98
|
10,19
|
34,15
|
1,64
|
11,73
|
42,29
|
||
2.
|
Silase rumput gajah
|
*
|
6,20
|
44,74
|
2,65
|
11,54
|
34,87
|
||
3.
|
Rumput lapangan
|
35,41
|
6,69
|
34,19
|
1,78
|
9,70
|
47,64
|
||
4.
|
Rumput Brach brizantha
|
18,21
|
11,01
|
34,12
|
1,18
|
10,12
|
43,57
|
||
5.
|
Rumput Brach decumbens
|
16,98
|
11,42
|
27,00
|
2,14
|
10,78
|
48,66
|
0,29
|
0,60
|
6.
|
Digitaria decumbens
|
15,82
|
12,72
|
37,97
|
1,76
|
9,34
|
38,22
|
||
7.
|
Setaria sphacelata
|
13,95
|
12,67
|
34,95
|
1,99
|
9,60
|
40,79
|
||
8.
|
Andropogon nodosis
|
*
|
3,54
|
39,39
|
0,68
|
5,12
|
51,27
|
0,63
|
0,17
|
9.
|
Rumput benggala
|
*
|
18,37
|
27,40
|
3,81
|
13,08
|
37,34
|
||
10.
|
Stylosanthes
|
18,80
|
16,62
|
36,45
|
1,59
|
7,06
|
38,28
|
||
11.
|
Centrosema
|
19,27
|
19,61
|
35,54
|
1,20
|
8,22
|
35,43
|
||
12.
|
Des. Nusitatum
|
13,19
|
18,53
|
31,77
|
3,06
|
10,14
|
36,50
|
||
13.
|
Rumput kumpai
|
31,04
|
11,49
|
33,67
|
2,18
|
6,93
|
45,73
|
||
14.
|
Rumput sungai
|
*
|
9,05
|
38,26
|
1,48
|
9,32
|
41,89
|
||
15.
|
Alang-alang campuran
|
17,14
|
8,36
|
37,74
|
1,80
|
6,58
|
45,52
|
||
16.
|
Rumput kering
|
*
|
8,49
|
31,09
|
1,41
|
9,10
|
49,91
|
||
17.
|
Rumput kering + jerami
|
*
|
5,80
|
31,55
|
1,20
|
16,53
|
44,92
|
||
18.
|
Molases grass
|
17,18
|
8,68
|
33,94
|
2,11
|
11,40
|
43,87
|
0,88
|
0,72
|
19.
|
Daun petai cina
|
*
|
30,58
|
11,94
|
3,50
|
7,79
|
46,01
|
||
20.
|
Tp. Daun petai cina
|
*
|
48,07
|
11,95
|
6,13
|
9,32
|
24,53
|
||
21.
|
Daun turi*
|
*
|
23,48
|
9,38
|
3,51
|
10,10
|
53,53
|
||
22.
|
Jerami padi
|
*
|
3,93
|
32,99
|
0,87
|
22,44
|
39,77
|
||
23.
|
Daun singkong*
|
20,35
|
8,95
|
30,92
|
1,46
|
10,74
|
47,93
|
0,67
|
0,36
|
24.
|
Batang singkong
|
13,40
|
1,75
|
23,49
|
1,32
|
10,43
|
63,01
|
||
25.
|
Batang dan daun singkong
|
23,31
|
3,98
|
33,29
|
1,59
|
49,79
|
11,35
|
||
26.
|
Daun gandum merah
|
30,57
|
5,83
|
30,82
|
2,59
|
9,51
|
51,25
|
||
27.
|
Daun gandum putih
|
29,49
|
6,16
|
29,87
|
2,89
|
9,05
|
52,03
|
||
28.
|
Batang gandum putih
|
13,83
|
0,84
|
34,66
|
0,62
|
3,67
|
60,21
|
||
29.
|
Batang gandum merah
|
16,72
|
0,92
|
34,56
|
1,04
|
6,93
|
56,55
|
||
30.
|
Daun tebu*
|
27,92
|
5,65
|
35,82
|
1,44
|
67,77
|
49,32
|
||
31.
|
Daun + batang tebu
|
15,34
|
5,75
|
49,23
|
1,53
|
11,25
|
40,54
|
||
32.
|
Batang sagu
|
37,28
|
0,84
|
5,19
|
0,28
|
7,63
|
86,06
|
||
33.
|
Galih sagu
|
*
|
0,41
|
7,33
|
0,25
|
7,20
|
84,81
|
||
34.
|
Serat galih
|
*
|
0,99
|
14,47
|
0,33
|
7,00
|
77,21
|
||
35.
|
Murbei
|
*
|
18,25
|
15,78
|
4,83
|
14,24
|
46,90
|
||
36.
|
Kepompong ulat sutera
|
*
|
60,11
|
5,72
|
19,20
|
10,41
|
4,56
|
||
37.
|
Sintrong
|
*
|
18,25
|
15,78
|
4,83
|
14,24
|
46,90
|
||
38.
|
Kecubung
|
8,61
|
31,55
|
12,16
|
4,89
|
14,58
|
36,82
|
||
39.
|
Tangki Tanda
|
32,02
|
9,35
|
38,16
|
1,44
|
4,77
|
46,28
|
*Bahan diterima dalam bentuk kering
No
|
Nama
Bahan
|
B.K.
(%)
|
PrK.
(%)
|
S.K.
(%)
|
Lemak
(%)
|
Abu
(%)
|
BETN
(%)
|
Ca
(%)
|
P
(%)
|
Penguat
|
|||||||||
1.
|
Jagung kuning
|
87,08
|
7,68
|
3,78
|
2,72
|
1,65
|
84,17
|
1,10
|
0,41
|
Jagung putih
|
88,79
|
9,64
|
0,82
|
3,69
|
1,58
|
84,27
|
1,00
|
0,44
|
|
Jagung ayakan
|
88,31
|
10,92
|
0,78
|
3,13
|
1,64
|
83,53
|
0,63
|
0,83
|
|
Tepung jagung
|
87,27
|
9,91
|
2,45
|
4,64
|
4,06
|
78,94
|
|||
2.
|
Onggok
|
85,69
|
1,55
|
10,44
|
0,36
|
1,03
|
86,62
|
||
3.
|
Beras merah
|
82,29
|
9,36
|
1,31
|
1,62
|
1,82
|
85,89
|
||
Gabah
|
88,75
|
7,85
|
10,97
|
1,05
|
6,47
|
73,66
|
0,55
|
0,59
|
|
Menir
|
88,95
|
9,12
|
1,57
|
24,96
|
1,97
|
62,38
|
|||
Menir dan gabah
|
87,05
|
9,78
|
1,18
|
24,75
|
4,12
|
60,17
|
|||
Dedak kasar
|
85,65
|
12,99
|
13,82
|
9,00
|
10,88
|
54,31
|
|||
Dedak halus
|
89,61
|
15,88
|
8,54
|
9,11
|
9,75
|
56,72
|
|||
4.
|
Kacang kedelai (merah)
|
91,34
|
38,65
|
7,59
|
14,42
|
9,04
|
30,30
|
||
Kacang kedelai disanggrai
|
92,55
|
30,65
|
8,14
|
13,65
|
6,83
|
40,73
|
|||
Kacang kedelai dikukus
|
93,16
|
39,81
|
6,47
|
16,23
|
11,18
|
26,31
|
|||
Kadang kedelai (hijau)
|
90,05
|
37,86
|
5,37
|
21,39
|
11,23
|
24,15
|
|||
Kacang kedelai (hitam)
|
91,59
|
35,64
|
6,35
|
12,27
|
8,78
|
36,96
|
|||
Tepung kacang kedelai
|
89,50
|
31,71
|
6,78
|
12,52
|
6,86
|
42,13
|
|||
Bungkil kacang kedelai
|
88,61
|
46,27
|
8,62
|
14,98
|
8,20
|
21,93
|
|||
Hasil ikutan pengolahan kedelai
|
90,94
|
20,56
|
2,21
|
6,48
|
7,97
|
62,78
|
|||
5.
|
Kacang hijau
|
87,79
|
27,37
|
3,88
|
1,48
|
3,71
|
63,56
|
1,06
|
0,78
|
Kacang hijau sanggrai
|
88,73
|
24,34
|
5,79
|
1,54
|
8,26
|
60,07
|
|||
Tepung kacang hijau
|
84,87
|
25,31
|
6,40
|
0,70
|
4,91
|
62,68
|
|||
6.
|
Kacang merah
|
86,29
|
28,96
|
4,45
|
4,84
|
4,52
|
57,23
|
||
Tepung kacang merah
|
85,49
|
29,16
|
6,01
|
1,30
|
6,21
|
57,32
|
|||
7.
|
Kacang Tolo
|
88,88
|
42,33
|
7,18
|
1,45
|
3,92
|
45,12
|
0,92
|
0,73
|
8.
|
Jawawut
|
91,63
|
12,16
|
9,59
|
2,52
|
3,53
|
72,20
|
||
9.
|
Bungkil kacang tanah
|
88,84
|
31,37
|
6,26
|
11,36
|
6,25
|
44,76
|
||
10.
|
Bungkil kelapa
|
90,69
|
23,40
|
13,39
|
15,49
|
6,58
|
41,14
|
||
Bungkll kelapa gebleg
|
89,66
|
19,76
|
13,00
|
71,66
|
6,46
|
49,12
|
|||
Bungkil kelapa keripik
|
91,34
|
19,44
|
12,51
|
11,16
|
6,58
|
50,31
|
0,79
|
0,85
|
|
Bungkil kelapa sawit
|
92,94
|
14,78
|
11,57
|
21,87
|
2,78
|
49,00
|
|||
Ampas kelapa
|
91,05
|
12,17
|
15,12
|
31,38
|
5,00
|
36,33
|
0,53
|
0,24
|
|
11.
|
Bungkil kacang pure
|
90,46
|
32,36
|
4,70
|
15,65
|
7,11
|
40,18
|
1,00
|
0,50
|
12.
|
Biji lamtoro
|
94,93
|
23,47
|
14,56
|
6,64
|
4,36
|
50,97
|
||
Tepung biji lamtoro
|
90,08
|
35,14
|
11,96
|
6,56
|
2,66
|
43,68
|
|||
Tepung biji lamtoro sanggrai
|
87,62
|
35,05
|
16,59
|
4,85
|
4,50
|
39,01
|
|||
13.
|
Gandum putih
|
89,98
|
1,80
|
30,87
|
1,00
|
4,36
|
61,97
|
||
Gandum merah
|
88,08
|
3,55
|
31,44
|
1,35
|
7,72
|
55,94
|
|||
Tepung terigu
|
88,20
|
11,55
|
1,40
|
2,80
|
9,36
|
74,89
|
|||
Dedak terigu halus
|
87,39
|
18,26
|
6,94
|
4,72
|
4,42
|
65,66
|
|||
Dedak terigu kasar
|
89,29
|
16,69
|
9,91
|
3,54
|
4,96
|
64,90
|
|||
14.
|
Tetes
|
82,52
|
3,06
|
0
|
0
|
10,31
|
86,63
|
||
15.
|
Sorghum
|
87,74
|
10,03
|
1,82
|
3,00
|
2,61
|
82,54
|
||
16.
|
Bulgur
|
90,65
|
12,86
|
1,52
|
1,41
|
1,65
|
82,56
|
||
17.
|
Ampas Bir
|
95,80
|
33,74
|
19,15
|
6,06
|
3,98
|
37,07
|
||
18.
|
Ampas tahu
|
97,10
|
24,56
|
23,58
|
10,13
|
3,51
|
38,22
|
||
19.
|
Urea (N)
|
-
|
41,61
|
-
|
-
|
-
|
-
|
||
20.
|
Ikan teri
|
95,13
|
44,98
|
1,05
|
7,55
|
41,78
|
4,64
|
7,11
|
4,85
|
Tepung ikan
|
89,74
|
49,03
|
5,66
|
4,71
|
35,51
|
5,09
|
11,28
|
2,76
|
|
Tepung ikan teri
|
89,80
|
37,82
|
0,68
|
6,52
|
22,64
|
32,34
|
5,52
|
3,32
|
|
Tepung kepala ikan
|
92,25
|
40,83
|
1,78
|
10,31
|
35,01
|
12,07
|
13,24
|
6,33
|
|
21.
|
Tepung mujair
|
92,33
|
33,62
|
0,61
|
13,70
|
35,19
|
16,88
|
10,81
|
4,83
|
22.
|
Tepung darah
|
89,22
|
80,31
|
5,07
|
0,76
|
7,90
|
5,96
|
0,93
|
0,29
|
23.
|
Tepung kepala udang
|
88,68
|
32,35
|
21,42
|
0,80
|
39,13
|
6,30
|
16,34
|
2,83
|
24.
|
Tepung Ebi
|
86,63
|
32,08
|
21,03
|
0,76
|
39,35
|
6,78
|
17,70
|
2,48
|
25.
|
Siput
|
94,83
|
13,47
|
7,81
|
1,03
|
52,14
|
26,23
|
41,95
|
0,09
|
26.
|
Tepung Kerang
|
94,93
|
2,08
|
20,56
|
0,07
|
60,74
|
16,55
|
54,66
|
0,02
|
27.
|
Kulit kodok
|
91,77
|
8,20
|
0,71
|
2,27
|
14,33
|
74,49
|
4,06
|
2,81
|
Tepung kodok
|
92,42
|
59,42
|
0,77
|
7,12
|
0,86
|
31,83
|
7,41
|
3,04
|
|
28.
|
Bia telaga
|
95,13
|
15,27
|
17,19
|
0,69
|
50,39
|
16,46
|
||
Bia sawah
|
97,09
|
11,60
|
29,85
|
0,72
|
46,62
|
11,21
|
|||
29.
|
Skim Milk
|
92,21
|
36,53
|
0
|
1,14
|
8,40
|
54,93
|
2,19
|
0,32
|
30.
|
CSM
|
90,85
|
18,00
|
1,33
|
2,14
|
4,52
|
74,01
|
||
31.
|
Tepung bekicot + kulitnya
|
97,54
|
5,11
|
9,24
|
0,32
|
58,70
|
26,63
|
B.K. =
Bahan kering S.K. =
Serat kasar
PrK. =
protein kasar BETN =
Bahan Ekstrak Tanpa Nitrogen
Sumber : Laporan Khusus No.3 Lembaga Penelitian
Peternakan, Bogor, 1976. (Lih. Daftar Kepustakaan, no. 19, hlm. 171)
Analisis Proksimat Bahan Baku Pakan
Ternak Unggas
(sumber: Bambang Agus Murtidjo, 1989)
Bahan
Baku Pakan Unggas
|
Protein
(%)
|
Lemak
(%)
|
Serat Kasar
(%)
|
Energi Metabolis
(Kcal/kg)
|
BAHAN BAKU BUTIRAN
|
||||
Jagung
|
9,0
|
3,8
|
2,5
|
3.430
|
Sorgum
|
11,0
|
1,9
|
3,4
|
3.040
|
Gandum
|
11,9
|
1,9
|
2,6
|
3.000
|
Kacang hijau
|
24,2
|
1,1
|
5,5
|
2.900
|
Kacang kedele
|
37,0
|
17,9
|
5,7
|
3.510
|
Kacang tanah
|
30,0
|
48,0
|
2,8
|
5.700
|
Kacang gude
|
22,3
|
1,7
|
0,5
|
2.950
|
Biji karet
|
17,5
|
23,7
|
5,2
|
-
|
Biji kecipir
|
29,8
|
15,0
|
5,5
|
-
|
BAHAN BAKU TEPUNG
|
||||
Bekatul
|
10,2
|
7,9
|
8,2
|
1.630
|
Dedak gandum
|
11,8
|
3,0
|
11,2
|
1.140
|
Tepung bulu unggas
|
86,5
|
3,9
|
0,4
|
3.047
|
Tepung ikan
|
53,9
|
4,2
|
1,0
|
2.640
|
Tepung daging bekicot
|
60,9
|
7,0
|
4,5
|
3.010
|
Tepung rese
|
33,21
|
4,4
|
18,3
|
2.900
|
Molase
|
5,4
|
-
|
-
|
1.960
|
Tepung tulang
|
12,0
|
3,0
|
2,0
|
-
|
Tepung darah
|
80,1
|
1,6
|
1,0
|
2.850
|
Tepung gaplek
|
1,5
|
0,7
|
0,9
|
2.970
|
Tepung daun ubi kayu
|
29,0
|
4,8
|
21,9
|
1.300
|
Tepung daun lamtoro
|
23,2
|
2,4
|
20,1
|
1.140
|
Tepung daun pepaya
|
23,5
|
9,1
|
11,3
|
1.230
|
Tepung daun turi
|
31,7
|
1,9
|
22,4
|
1.230
|
Susu bubuk
|
35,0
|
1,2
|
0,2
|
2.510
|
BAHAN BAKU PILIH
|
||||
Bungkil kelapa
|
20,5
|
6,7
|
12,0
|
1.540
|
Bungkil kedele
|
41,7
|
3,5
|
6,5
|
2.240
|
Bungkil kacang tanah
|
40,2
|
6,0
|
7,6
|
2.200
|
Bungkil biji kapok
|
27,4
|
5,6
|
25,3
|
1.500
|
BAHAN BAKU CAIR
|
||||
Minyak ikan
|
-
|
-
|
-
|
8.180
|
Minyak kedele
|
-
|
-
|
-
|
8.950
|
Minyak kelapa
|
-
|
-
|
-
|
8.950
|